Uciążliwy obowiązek czy droga do poprawy efektywności ekonomicznej w projektach publicznych?
Renata Siwiec
Fundacja Centrum PPP. Ekspert w zarządzaniu organizacjami i procesami rozwojowymi od poziomu planowania strategicznego do etapu wdrożeniowego. Certyfikowany manager (PRINCE2/AGILE practitioner), moderator (Design Thinking) i trener (wystąpienia publiczne). Jako absolwent Szkoły Liderów jest praktykiem i pasjonatem współpracy międzysektorowej i rozwoju lokalnego opartego o zasady społeczeństwa obywatelskiego.
Nowelizacja ustawy o ppp z dnia 5 lipca wprowadza konieczność oceny efektywności planowanej inwestycji także w wariancie ppp. Wariant ppp realizowany jest tylko wówczas, gdy oferuje wyższą niż w tradycyjnym dodaną wartość ekonomiczną – Value for Money (VfM). Termin ten oznacza łącznie finansową i ekonomiczno-społeczną efektywność realizacji projektu. Analiza VFM powinna być przeprowadzana tak dla wariantu tradycyjnego (nazywanego zazwyczaj referencyjnym) jak i wariantu z realizacją przedsięwzięcia w ppp. Model referencyjny powinien odpowiadać podejściu jakie zostałoby zastosowane przez stronę publiczną w przypadku, gdyby ppp było niedopuszczalne a podmiot musiał zrealizować dane usługi publiczne w oparciu o dobre praktyki zarządzania środkami publicznymi. Dla zachowania rzetelności porównuje się wyniki z całego cyklu życia projektu wraz z fazą eksploatacyjną o takiej samej długości przy zachowaniu identycznego przedmiotu, technologii, zakresu, okresu życia i skali projektu, zakładając osiągnięcie tych samych rezultatów i świadczenie usług na takim samym poziomie i w takim samym wolumenie.
Dla wyboru wariantu kluczowe są korzyści partnera publicznego oceniane w następujących krokach:
- analiza finansowej, co najmniej wskaźniki NPV (Net Present Value), czyli zaktualizowanej wartości projektu netto i IRR (Internal Rate of Return), czyli wewnętrznej stopy zwrotu oraz analizy potwierdzające wykonalność przedsięwzięcia. Projekty ppp z umowy koncesji (brak komponentu inwestycyjnego) wymykają się tym analizom ocenia się więc np. generowane oszczędności, sumy przepływów finansowych lub nadwyżki przychodów nad kosztami.
- analizy ryzyka – informujące czy i w jakim wymiarze finansowym zmiany w otoczeniu projektu wpływają na poziom i realność osiągnięcia oczekiwanych korzyści.
- analizy ekonomicznej kosztów i korzyści będącej sednem analizy VfM. W części jakościowej pytania cząstkowe pozwalają na nadanie wag istotności a w części ilościowej dokonuje się weryfikacji analizy finansowej i szacowana jest wartość bieżąca projektu. Na tej podstawie liczy się wskaźnik ENPV (ang. economic net present value) ekonomicznej zaktualizowanej wartości netto opisującego różnicę pomiędzy zdyskontowanymi kosztami społecznymi w wariancie bezinwestycyjnym i inwestycyjnym.
Finalne obliczenie wskaźnika VfM dla projektu wymaga porównania wyników analiz opisanych powyżej dla obu scenariuszy inwestycji: PPP oraz referencyjnego. Zarysowany proces umożliwia nie tylko dokonanie optymalnego wyboru wariantu realizacji przedsięwzięcia, ale przygotowuje do wdrażania projektu. Interpretacja analiz przez stronę publiczną opiera się o następujące założenia:
- dodatnie NPV i IRR ale ujemne ENPV i ERR oznacza że korzyści finansowe zostaną osiągnięte ale sam projekt nie niesie korzyści ekonomicznych dla społeczności i nie powinien być realizowany;
- ujemne NPV i IRR ale dodatnie ENPV i ERR oznacza że strona publiczna poniesie straty finansowe ale w wymiarze społecznym projekt jest korzystny i może być realizowany;
- ujemne NPV i IRR oraz ujemne ENPV i ERR oznacza że strona publiczna nie osiągnie korzyści ani w wymiarze finansowym ani społecznym. W przypadku projektów PPP z opłatą za dostępność koniecznie należy policzyć dodatkowo efektywność alternatywy.
Nowe wymogi co do oceny efektywności projektów inwestycyjnych strony publicznej w kontekście wariantowania PPP stanowią zachętę do wykorzystania całego potencjału efektywnościowego jaki kryje się w projektach.
